ساز دوتار چیست؟ چه تفاوتی با تنبور دارد؟

دوتار یکی از سازهای زهی زخمه‌ای (مضرابی) است و دارای ۲ سیم می‌باشد. در هنگام نواختن این ساز، معمولاً با ناخن به جای مضراب زخمه می‌زنند دوتار دارای شکمی گلابی شکل و دسته‌ای نسبتاً دراز است و 17 تا 20 دستان بر دسته آن بسته می‌شود. برخی از دوتارهای محلی در نواحی مختلف جنوب ایران فاقد دستان است.
سطح روی شکم دوتار از جنس چوب است. تعداد سیم‌های این ساز 2 تا است و به همین علت به آن دوتار می‌گوند و تارهای آن به فاصله‌های مختلف کوک می‌شوند. طول دسته حدود 60 و مجموعاً تمام ساز حدود یک متر است. از دوتار اغلب در موسیقی نواحی و محلی به خصوص در جنوب ایران و در اجراهای رستاک در شمال خراسان استفاده می‌شود.

معرفی ساز دوتار

این ساز در نواحی مختلف، با اندکی تغییر در شکل و نحوه نوازندگی دیده می‌شود. انواع دوتار در محدوده مرزهای جغرافیایی ایران به «دوتار خراسان» با دو گونه شمال و جنوب، «دوتار ترکمن» و «دوتار مازندران» تقسیم می شود.
این ساز را می توان در آسیای مرکـزی، خاورمیانه، و شمال شرقی چـین پـیـدا کرد. جـد این ساز به احتمال زیاد، تـنـبـور خراسانی، است که شکـل آن در کـتاب الموسیقی الخبر، فارابی در قـرن دهـم شرح داده شده است.

مقالات مشابه : آموزش سه تار مقدماتی تا پیشرفته

مقایسه ظاهری دوتار و تنبور

دوتار و تنبور هر دو دارای کاسه ای گلابی شکل می باشند، جنس این کاسه ها از چوب درخت توت است. ساز دوتار مانند تنبور دارای دسته ای بلند است که جنس آن از چوب گردو یا زردآلو می باشد. ساز دوتار دارای دو سیم است اما ساز تنبور سه سیم دارد ، چون بعدها یک سیم هم به آن اضافه شد. در زمان های قدیم به جای این سیم ها از ابریشم استفاده می شد که بعدها سیم های فلزی جایگزین ابریشم شدند. دوتار دارای دو گوشی است اما تنبور در حال حاضر دارای سه گوشی می باشد. بقیه اجزای دوتار و تنبور سیم گیر، خرک و شیطانک می باشند.

دوتارهای قدیم همه بدون رنگ هستند، چون از چوب درخت توت ساخته شده اند، حباب های ریزی دارند. این حباب ها در صدای ساز تاثیر گذارند و رنگ زدن آن موجب پر شدن حفره ها می شود و به صدای ساز آسیب می زند. البته بر روی تنبور هم حباب های میلی متری وجودارد که بر روی صدای تنبور تاثیر بسزایی دارد. دوتار سازی ساده است که برای زیبا سازی آن بیشتر از مواد موجود در طبیعت استفاده می کنند. این تزیینات بیشتر در دسته ی ساز به چشم می خورد که با سنگ های قیمتی به خصوص فیروزه و یا استخوان شتر تزئین می شود.