تاریخچه موسیقی سیستان و بلوچستان
پیشینه موسیقی بلوچ
بخش جدایی ناپذیر زندگی بلوچ ها موسیقی ست و از تولد تا مرگ، از اندوه تا شادی و درمان بیماری های جسمی و روانی و … تحت تاثیر موسیقی است. همچنین نفوذ و تاثیر متقابل فرهنگهای بلوچی و هندی باعث شده است که طی چند قرن اخیر موسیقی بلوچی ازتاثیرات موسیقی هندی دور نماند.
علت این تاثیر پذیری را شاید بتوان در انزوا و دور افتادگی بلوچستان، فقدان راه های ارتباطی و نیز عدم توجه دولت مرکزی به این منطقه و مجاورت آن با پاکستان جست و جو کرد . طی سالیان دراز بلوچستان بیش از آنکه زیر نفوذ فرهنگی ایران قرار داشته باشد، با جلوه های مادی و معنوی فرهنگ هند مواجه بوده است.
همچنین با توجه به کوچ های مداوم قوم بلوچ و اسکان در مناطق بغایت متفاوت در طول تاریخ، موسیقی بلوچی از تاثیرات فرهنگی مناطق مختلف دور نمانده است، با وجود این، مردم بلوچ توانسته اند بخش مهمی از فر هنگ اصیل و پویای خود را کماکان حفظ کنند.
نفوذ فرهنگ هند در موسیقی بلوچ
ارتباط مداوم و نا گسستنی با هندوستان، موجب نفوذ فرهنگ هند و البته بخشی از پاکستان، در موسیقی بلوچستان شده است. وجود سازهایی چون بینجو، هارمونیه و دونلی، گواه این مدعا است. تولید موسیقی رسانه ای نیز، تحت تأثیر همین نغمات بوده و جریان موسیقی بلوچ را دگرگون نموده و تا چهل الی پنجاه درصد نیز، به موسیقی سیستان صدمه زده است. زنان نیز در موسیقی بلوچ، نقش مؤثری دارند. خواننده زن در میان بلوچ ها، «نازینک» و آواهایشان، «بانگه واز» نامیده می شود. بخش گسترده ای از موسیقی آواهای بلوچی، ترانه های ذهیروک است که در گذشته نَه چندان دور، توسط زنان خوانده می شده، ولی امروزه، توسط مردان با ساز خوانده می شود. مردان بلوچ برای خود، موسیقی خاص دارند و چون بیش تر موسیقی خود را به همراه ساز اجرا می نمایند، به هر آهنگ آن در مفهوم کلی، «طرز» می گویند.
اجرای موسیقی اصیل در بلوچ ها، به عهده نوازندگان و خوانندگان طایفه است که این هنر را از نیاکان خود به ارث برده اند و به آن، پهلوان می گویند که مشتق از دو کلمه «پهلَو»، به معنی دلاور و دانا و «دان»، به معنی خواننده است.
شیرمحمد اسپندار از پهلوانان موسیقی بلوچ
مهم ترین بخش موسیقی سیستان، ترانه خوانی است که به آن، «سیتک» می گویند. سیتک ها، در قالب دو بیتی اجرا می شوند و بیش تر، دارای چهار مصرع هم وزن هستند. قافیه ها، الزامی به یک شکل بودن ندارند. غزل خوانی، آیینی به خصوص در بخش آیین های سور، نوعی دیگر از ترانه خوانی در موسیقی سیستان است. موسیقی کشاورزی-برزگری-دسته دیگر از موسیقی ناحیه سیستان است که شامل بازی های آیینی مربوط به اسطوره کشت-آیین های تموزی-می باشد و به شخم زدن، کشت، درو، دسته کردن خوشه ها، باد دادن و خرمن کوبی تقسیم می شود و از لحاظ ضرب آهنگ، به یک ضربی، دو ضربی، سه ضربی و چهار ضربی تقسیم می شود. موسیقی بازی های آیینی، دسته های متفاوت دیگری به عنوان نمایشی و رزمی-حماسی دارد که بَر حسب حرکت و ضرب آهنگ، یکی از زیباترین موسیقی های ایران محسوب می شود. این بازی ها، از یک چاب-ضرب-تا دوازده چاب، گسترش و ضرب آهنگ دارد و در کنار آن ها، رقص دُهُل، رقص دست بند و رقص دستمال و رقص گردونه، از همه زیباتر است. موسیقی حماسی سیستانی نیز، اشکال قابل تأمل و بررسی خوبی دارد. کؤر خوانی، همان جمع خوانی یا کُر است که زنان به اتفاق در سیستان انجام می دهند. موسیقی نقل حماسه، قسمت مهمی است که به آن، «آسوکه» می گویند و تنوع نغمه خوبی را دارا می باشد.
مقام ها وآوازهای موسیقی بلوج
موسیقی بلوچی در انواع مختلف وجود دارد که هر کدام به بخشی از زندگی بلوچ مربوط می شود:
به معنی ستایش و تمجید است . آهنگی است که از بدو تولد نوزاد به مدت ۱۴ شبانه روز توسط زنان و به شکل گروهی خوانده می شود . هدف آن سرگرم کردن زائو است . در اجرای سپت مهارت در خواندن ملاک اصلی نیست . در متن اشعار از خدا و رسول و بزرگان دین ستایش شده، سلامتی نوزاد و زائو آرزو می شود.
« سپت » این آهنگ نیز مربوط به پس از زایمان است که باز توسط زن ها و به شکل گروهی خوانده می شود . در وزبت بر خلاف مهارت در خواندن لازم است.
آهنگ شپتاگی نیز به بعد از زایمان زائو مربوط است و توسط بستگان زائو خوانده می شود . این مراسم بسته به استطاعت خانواده از ۶ تا ۱۴ شب و گاه تا ۴۰ شب برگزار می شود.در هیچ کدام از این مراسم سازی شرکت ندارد . اما گاه از دهل یا دایره استفاده می شود .آوا شپتاگی معمولا به شکل دسته جمعی و میان دو گروه از خوانندگان متناوباً تعویض می شود.
لارو از جمله ترانه هایی است که به مراسم عروسی مربوط است، اما لارو ششگانی به شب ششم تولد نوزاد مربوط است که مراسم نامگذاری و ختنه سوران نوزاد نیز در همین شب انجام می گیرد.
لیلو همان لالایی است که آهنگی کشیده و ملایم دارد. متن لیلو برای دختر یا پسر متفاوت است.
صوت عبارت از آهنگ های شادی است که با آواز خوانده می شوند .محتوای آهنگ های صورت شامل مسا یل عاشقانه و زیبایی های طبیعت است . صوت معمولا با همراهی تعدادی ساز اجرا می شود .ترانه های صوت بسیار متنوع است . شاید بتوان گفت که در صوت متن بیش از موسیقی اهمیت دارد. آهنگ های صوت اغلب ریتمیک است. یعنی خوا ننده اشعار حماسی و تاریخی حقیرتر محسوب می شود . « پهلوان » می گویند که نسبت به « صوتی » ، به خواننده صوت در مجالس عروسی و ختنه سوران و نامزدی و … شرکت می کند و این مراسم معمولا با رقص و پایکوبی همراه است.
نازینک به ترانه های ۶ شب اول مراسم عروسی اطلاق می شود .متن اشعار نازینک برای عروس و داماد مت فاوت است .نازینک از به معنی ستایش کردن مشتق شده است.
لارو به آخرین روز مراسم عروسی مربوط است، روز هفتم که داماد را برای استحمام می برند . این آهنگ هم چنین در روز ششم زایمان نیز اجرا می شود که به آن لارو ششگانی گویند.
هالو نیز هنگام استحمام داماد خوانده می شود . این موسیقی فقط به مراسم عروسی مربوط است و در هیچ زمان دیگری اجرا نمی شود .به غیر از آهنگ هایی که به مراسم مختلف عروسی، ختنه سوری، زایمان و … مربوط است..