موسی معروفی
ا
زندگی هنری
موسی معروفی در سال ۱۲۶۸در خانواده‌ای علاقه‌مند به موسیقی درتهران متولد شد. او فرزند محمد اسماعیل‌خان امین‌الملک و برادرزاده میرزا علی‌اصغر اتابک صدراعظم ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه بود. در کنار تحصیلات سنتی، نواختن سه‌تار را نزد «یوسف صورتگر» که از عکاسان دربار ناصری بود آغاز کرد. سپس از محضر استادان آن زمان از جمله درویش‌خان بهره برد. او با پشتکار و تمرینِ بسیار به درجه‌ای از نوازندگی رسید که موفق شد نشان «تبرزین طلا» را از درویش‌خان دریافت نماید. او علاوه بر نوازندگی با تار و سه‌تار با پیانو هم آشنایی داشت وی هم‌چنین نزد «حسین هنگ‌آفرین» به فراگیری «نت» پرداخت. در سال ۱۳۰۲ به مدرسه موسیقی «علینقی وزیری» راه یافت و بر آموخته‌های خود افزود. او نزد علینقی وزیری تکنیک‌های تار نوازی را فرا گرفت که تاثیرات آن در نوازندگی وی مشهود است. در کنار آن نزد حسین خان هنگ‌آفرین خط نت یاد گرفت. نت‌نگاری به او این توانایی را بخشید که برخی از آثار مهم موسیقی را به نت در آورد که نت کردن ردیف هفت دستگاه و نیز کتاب آموزش تار و سه تار اول و دوم هنرستان از جمله آنها است.
او در سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۷ به همراه ابوالحسن صبا، مشیر همایون شهردار و چند هنرمند دیگر به خارج از کشور سفر کرد و صفحاتی را ضبط نمود. از جمله این آثار می‌توان به آواز در بیات ترک با شعر مجمر( شاعر دوره فتحعلی‌شاه قاجار) با مطلع "تو اگر صاحب نوشی و اگر ضارب نیش" و یا آوازی در نغمه اصفهان با شعری از سعدی اشاره کرد. این آواز با ضربی پرقدرت موسی خان معروفی آغاز می شود و در ادامه با صدای جا افتاده و منحصر به فرد ادیب و آن هم صدای دوره اول او (جوانی و میانسالی) همراه می‌شود. جواب آوازهای معروفی دقیق، تکنیکی و در خدمت فضای شعر و آواز است و از مهارت و دانش او در ردیف آوازی و جواب آوازها خبر می‌دهد.
آثارماندگار موسی معروفی شامل:
⦁ تصنیف ماندگار موسم گل
⦁ آهنگ مرغ حق
⦁ تکنوازی ها
⦁ پیش در امد و رنگ های متعدد
⦁ کتاب دستور مقدماتی تار و سه تا برای هنرستان(سه جلد)
موسم گل مشهورترین قطعه‌ای است که از موسی معروفی به یادگار مانده، وی این تصنیف را در مایه ی دشتی بر اساس ملودی مازندرانی روی شعری از وحید دستگردی ساخت و قمرالملوک وزیری نخستین بار آن را در سال ۱۳۱۹ اجرا کرد. موسی معروفی علاوه بر نوازندگی، دستی در آهنگسازی هم داشت. در سال ۱۳۳۰ روح‌الله خالقی آهنگ زیبای «مرغ حق» را با شعر رهی‌معیری و آواز بنان در ارکستر گل‌ها اجرا کرد.
آهنگ مرغ حق در نغمه دشتی با صدای بنان و رهبری و تنظیم روح الله خالقی روی شعری از رهی معیری ساخته شد و ابتدا در گلهای رنگارنگ برنامه شماره ی ۲۳۰ اجرا شد و بعدها در آلبوم شاخ گل ۱۰ در کنار دو ساخته معروف خالقی (ای ایران) با صدای بنان دریک مجموعه منتشر شد. بر خلاف موسم گل که بعدها توسط خوانندگان دیگری خوانده و تنظیم شد، از این قطعه تقریبا اجرای معروف دیگری شنیده نشده است.
فعالیت های هنری
⦁ گردآوری ردیف موسیقی ایرانی
⦁ تدریس در ⦁ هنرستان موسیقی ملی
⦁ همکاری با ارکستر ⦁ رادیو
ردیف موسیقی ایرانی که توسط استاد موسی معروفی گردآوری شده بر ردیف میرزاعبدالله و آقا حسینقلی استوار است و با ردیف تنظیم شده به وسیله‌ی مهدیقلی هدایت منطبق شده است. حدود ۴ دهه‌ی پیش، به دعوت اداره‌ی هنرهای زیبا، جلساتی با حضور استادان بنام: نورعلی برومند، علی اکبر شهنازی، ابوالحسن صبا، احمد عبادی، رکن الدین مختاری و موسی معروفی تشکیل شد تا یک یک دستگاه ها، نغمه‌ها و گوشه‌های ردیف با حضور آنها مورد تنقیح و تأیید قرار گیرد. تلاش این استادان به دلیل اختلاف عقیده بی نتیجه ماند. به این ترتیب بود که ردیف گردآوری شده به وسیله‌ی موسی معروفی به عنوان نمونه برای چاپ انتخاب شد. موسی معروفی، با تکیه بر ردیف آقاحسینقلی و میرزا عبدالله و استفاده از نوشته‌های استاد علینقی وزیری، ردیفی را گردآوری و منقح کرد که در سال ۱۳۴۲ منتشر شد. بنا به پیشنهاد استاد معروفی، سلیمان روح افزا، نوازنده‌ی تار ردیف مذکور را از روی نت با تار اجرا و ضبط کرد. ردیف جواد معروفی که تحت عنوان «ردیف موسیقی ایران برای پیانو» تدوین شده و در ۴ نوار کاست نیز اجرا شده، برگرفته از ردیف پدرش موسی خان معروفی است.
کتاب ردیف هفت دستگاه؛ یادگار چند دهه تلاش