فرهنگ موسیقی استان خراسان
استان خراسان از غنی ترین گنجینه های فرهنگی موسیقی برخوردار است. فرهنگ موسیقی این منطقه برخلاف سایر مناطق ایران فاقد وحدت سبک است بطوریکه مناطق گوناگون خراسان از نظر تنوع آوازها و خصایص ملودی دارای سبک های مختلفی است و در لهجه ها و زبان های متفاوت ارائه می گردند و از ویژگی های خاصی برخور دارند که با مناطق دیگر متفاوت است. در شمال آن به علت همجواری ترکمنستان واشتراک فرهنگی، تأثیر و تشابه موسیقی این کشور، مشخص می شود.
موسیقی خراسان به دو گروه آوازی و سازی تقسیم می شود. موسیقی آوازی کم و بیش برتری خود را حفظ کرده است، قطعات سازی کاملا از قطعات آوازی متمایز می باشد. بسیاری از قطعات سازی توسط "دوتار" که مهم ترین و رایج ترین ساز خراسان است اجرا می شوند. یکی از سیم های آن به اجرای ملودی و دیگری وظیفۀ واخوان را به عهده دارد. تعداد پرده های دو تار متفاوت است ولی به طور معمول شامل یازده پرده می باشد.
بهترین نمونۀ موسیقی خراسان، جام است که در آن آواز ها به دو دسته تقسیم می شوند:
1) گروهی که از متر آزاد برخور دارند.
2) گروهی که دارای متر مشخص هستند.
موسیقی تربت جام معمولا غم انگیز و بیشتر از اشعار مذهبی و عرفانی برخوردار است. سرایندگان بیشتر دو بیتی های تربت جام گمنامند. موسیقی تربت جام در مراسم چوب بازی، عروسی، حنابندان، کشت و برداشت محصول، شمشیربازی و تولد بکار می رود. در مرقد شیخ احمد جامی معمولا مراسمی برگزار می شود که با اشعار جامی همراه است و نوازندگان و خوانندگان دور مرقد جامی می گردند و پایکوبان نام خود را برزبان می دانند.
در مراسم کشت خرمن از ساز سرنا و دهل استفاده می شود و افراد دو یا چهارنفره به صورت حلقه با حرکات نمایشی به اجرای مراسم می پردازند. سازهای سنتی تربت جام عبارتنداز : سرنا، دهل، دایره، دوتار، نی وقیچک.
موسیقی محلی بجنورد، از نظر تاریخی کهن، از نظر ملودی غنی و پربار و روح عرفانی و حماسی برخوردار است. اهنگ های بجنورد بیانگر مراسم کشت و برداشت محصول است و معمولا در مراسم گوناگون بکار می رود.
سازهای بجنورد عبارت است از : قمشه (دوزلزله)،دف و دو تار است.
بیرجند موسیقی بین روستائیان این منطقه همواره رایج بوده است. حرکات ریتمیک و نمایشی ویژگی موسیقی بیرجند میباشد. از سایر هنر های این منطقه می توان چوب بازی را نام برد.
سازهای بیرجند عبارتندار: سرنا، دهل،دف ونی
ریشۀ اشعار موسیقی محلی این منطقه به آداب و سنن قومی مربوط می باشد، معمولا اشعاری که بین روستائیان نسل به نسل منتقل شده بیانگر سنت ها، شیوۀ زندگی ،باورها و اعتقادات آنهاست اما اشعار گره موسیقی سنتی معمولا از جنبۀ عرفانی برخوردار است و از دیوان حافظ برگزیده شده است.
شمال خراسان مهاجرین کرد و ترک بخش عمده ای از ساکنین این منطقه را تشکیل می دهند. موسیقی شمال خراسان از تنوع زیادی برخوردار است.در این منطقه موسیقی کوهپایه ای و جلگه ای وجود دارد. موسیقی کوهپایه ای با فریاد همراه است، از موسیقی جلگه ای قوی تر و رساتر است ولی موسیقی جلگه ای ملایم تر و درونی تراست.
بعضی از آهنگ های شمال خراسان عبارت اند از :
1) الله مزار، این آهنگ را بعد از غارت و کشتار بر مزار از دست رفتگان می خواندند.
2) دقرسه، آهنگی است که دور اجساد مردگان اجرا می شده است.
3) انارکی، این آهنگ مخصوص زنان بود که بر اجساد مردگان می خواندند و گریه می کردند.
4) هراس، بیانگر زندگی پر حادثۀ کردان است و آن را فریاد کوهستان می گویند.
موسیقی کردی شمالی کردستان را "کرمانجی " می گویند.
نوازندگان شمال خراسان عبارتند از:عاشق ها،بخشی ها،لوطی ها،نی نوازان و لولوچی ها
1- عاشق ها:اصیل ترین و قدیمی ترین هنرمندان این منطقه بشمار می رود و به اجرای سازهای دهل،سورنا،قشمه،کمانچه و دایره می پردازند و مجریان "توره " یا نمایش هستند.
2- بخشی ها : به نوازندگان دربار، خوانندگان و داستان سرایان اطلاق می شود. آنها باید بخوانند، بنوازند، شعر بگویند، داستان بسرایند و ساز خود را بسازند.
بخشی ها با توجه به موقعیت مجلس آهنگ و شعر مناسب انتخاب می کنند. آنها معمولا در عروسیها شرکت می کنند نه مراسم سوگواری. داستانسرایی همراه با موسیقی دو تار و آواز از هنرهای بخشی ها بشمار می رود.
3- لوطی ها: همیشه در سفرند، وقایع و اخبار را به صورت شعر در آورده و همراه دایره اجرا میکنند،
همچنین به اجرای آهنگ های رقص می پردازند.