حمیدرضا نوربخش (مدیرعامل خانه موسیقی) گفت: سال 1400 را سالی خوب می‌بینم، زیرا بسترهای شناخته شده و فضاها و سختی‌های موجود قطعا زمینه‌هایی را ایجاد كرده است و آن زمینه‌ها ایجاد فرصت‌ها و چشم‌اندازهای نوین است.
در آمد: سال 1399 سالی غیر قابل پیش بینی برای همه مردم جهان بود. سایه یک مهمان ناخوانده چنان بر سر مردمان کره خاکی سنگین شد که بر تمام شئون زندگی شان تاثیر شگرفت و انکار ناپذیر گذاشت. هیچ کس از کرونا در امان نماند. حتی اگر با چند لایه ماسک و دستکش و مواد ضد عفونی کننده به مقابله با آن برخاسته باشید و تا الان کرونایی نشده باشید، باز هم طعم این ویروس را چشیده اید. هر صنف و شغلی به فراخور ارتباطاتش با مردم دچار خلل شد. اگر چه برخی اصناف با هر ترفندی بود سعی در بی اثر کردن کرونا در امور روزمره شان داشتند اما برخی هیچ مفری نداشتند و در چنگ این بیماری جز تسلیم و رضا چاره ای نیافتند. موسیقی از اصناف و هنرهایی بود که بیشترین آسیب را در تمام دنیا و به مراتب بیشتر در ایران دید و همچنان متحمل این دشواری هاست. تعطیلی کنسرت ها و آموزشگاه ها آسیبی جدی به پیکر نحیف هنر موسیقی در ایران زد. هنرمندان موسیقی از هر طرف که می رفتند به یک پدیده بر می خوردند و کرونا ترجیع بند زندگی همه شد.
کرونا مهمانی بود که اواخر سال 98 به دنیا آمد و ظاهرا به این زودی ها خیال رفتن ندارد. باید با این مهمان نه چندان خوشایند کنار آمد و زندگی مسالمت آمیزی را در کنارش پی گرفت.
برنامه های خانه موسیقی ایران نیز دچار وقفه و خلل شد. انتخابات خانه موسیقی، نشست های ماهیانه، بزرگداشت ها، همایش ها، نمایشگاه ها و همچنین جشن خانه موسیقی در سال 99 برگزار نشد. اما در این میان خانه موسیقی تمرکز خود را بر روی مواردی همچون امور رفاهی اعضا و برگزاری آزمون های صلاحیت تدریس و موارد مشابه گذاشت.
بر آن شدیم تا در پایان این سال عجیب و تلخ با حمیدرضا نوربخش، مدیر عامل خانه موسیقی ایران گفتگویی داشته باشیم تا هم نگاهی بیاندازیم به سال 99 و همچنین برنامه های این نهاد صنفی هنرمندان موسیقی را برای سال 1400 بررسی کنیم:
*لازم به توضیح است این گفتگو در چهلمین فصلنامه خانه موسیقی ویژه نوروز 1400 منتشرشده است.
*جناب نوربخش، در ابتدای گفتگو نگاهي به سال 99 داشته باشيم و اتفاقاتي كه براي صنف و خانه پيش آمد را بررسي كنيم، اين سال براي اهالي موسيقي چطور بود؟
متأسفانه پايان سال 98 كه همان سال هم سالي عجيب و غريب بود، جهان با مشكل و معضل بي‌سابقه‌اي مواجه شد كه طومار همه فعاليت‌ها را در هم پيچيد و تمامي فعاليت‌ها را متوقف كرد، گويي كه تابلوي ايستي روي كره خاكي نصب شد و همه‌چيز متوقف شد و بشر در بهتي بي‌سابقه و شوكي عظيم فرو رفت. به دليل اين‌كه سابقه‌اي وجود نداشت طبيعتا پيش‌بيني‌هاي دقيقي هم وجود نداشت و افرادي اعم از مسئولين بهداشتي، پزشكان و ديگران هر كس به زعم خود پيش‌بيني‌اي مي‌كرد. موضوع مسلم وضعيت همه مردم به ويژه اهل هنر بود كه در گذشته بخش پررونقي هم نبود. در هر صورت جامعه موسيقي جامعه‌اي متكثر و بزرگ است كه مردم شايد با بخش قليلي از جامعه موسيقي آشنايي داشته باشند و تعداد محدود و معدودي از چهره‌ها، فعالان، توليدكنندگان و عرضه‌كنندگان اين حوزه را بشناسند، شايد جامعه ما باور نكند ما بيش از 16هزار نفر و بلكه بيشتر فعال موسيقي در كشور داشته باشيم و براي هر كسي از مسئولين تا بقيه آحاد مردم اين عدد عجيب است، زيرا تعجب مي‌كنند كه اين گستردگي كجا ديده مي‌شود؟ چطور كار مي‌كنند و كجا هستند؟ اما واقعيت اين است و آن تعداد قليل هم كساني بودند كه فعاليتي داشته‌اند و از معاش و زندگي قابل قبولي برخوردار بودند. البته تأكيد مي‌كنم كه آن هم به نسبت ساير بيزينس‌ها و مشاغل انصافا آن‌قدر نيست، اگر ما بخواهيم فعالان اقتصادي را در كنار فعالان موسيقي بياوريم يا كساني كه احساس مي‌شود كارشان رونق دارد و درآمد دارند باز هم ناچيز است، اما در هر صورت به قياس جامعه موسيقي بله كساني بودند كه تمكن، درآمد، فعاليت و امرار معاش خوبي داشتند، اما مابقي تعدادي كه عرض كردم افرادي هستند كه حداقليِ حداقليِ حداقلي زندگي كردند و دليل ماندنشان در اين عرصه عشق، دلبستگي و علاقه آن‌هاست. وگرنه به نظرم از لحاظ اقتصادي كاري غيرعاقلانه است.
جمعيت چندين‌هزار نفري كه به آن اشاره کردم معاش حداقلي داشتند، اما با رخدادهاي پايان سال 98 همين معاش اندك هم به خطر افتاد، امرارمعاش غالب این افراد از طريق آموزش بود و تعداد ديگري هم در قالب اجراي برنامه‌هاي بسيار محدود. هنرمندان موسيقيِ نواحي هم با اجراهايي در مناسبت‌ها، اعياد و ديگر مراسم معاش خود را تأمين مي‌كردند. خب تمام مجامع و مجالس تعطيل شدند.
*خانه موسیقی به عنوان تنها نهاد صنفی اهالی موسیقی برای کمک به اعضا و هنرمندان این عرصه چه کاری توانست انجام دهد؟
طبيعتا ما به عنوان نمايندگان اين قشر وظيفه داشتيم تا براي اين موضوع فكري كنيم، تنها پناهگاه اين جمعيت خانه موسيقي است و اين خانه تنها نهادي است كه مي‌توانند به آن مراجعه كنند و راهكار و چاره بخواهند. ما وظيفه داشتيم اين كار را انجام بدهيم، پيش‌بيني مي‌شد كه پاندمي کرونا در تابستان تمام شود كه نشد. زماني كه اين پيش‌بيني‌ها وجود داشت با خود فكر كرديم كه بايد براي سه ماه از فصل بهار كاري كنيم تا در تابستان اوضاع بهتر شود، با خود فكر كرديم كه حداقل هزينه بيمه اين افراد را بپردازيم تا باري از دوش‌شان برداشته شود و اين را پيش از اين‌كه عدد و رقم تأمين شود اعلام كرديم كه جزو ديون ما باشد تا آن را دنبال كنيم. سه صنف بزرگ هنري موسيقي، تئاتر و سينما كارها را آغاز كرديم و در قالب صندوق اعتباري هنر كه آن‌جا هم در هيئت مديره همه ما تصميم‌گير هستيم، گفتيم كه بايد دنبال اين كار را بگيريم و انجام بدهيم. از همان زمان هم من اعلام كردم كه چنين اقدامي انجام خواهد شد، طبيعتا در مسير اجرا با مشكلاتي هم مواجه شديم، به هر حال با عددي 36 ميلياردي روبه‌رو بوديم كه بايد اين عدد را تامين مي‌كرديم آن هم با توجه به مشكلاتي كه در كشور وجود داشته و هست. از طرفي تمامي نهادها، سازمان‌ها، دستگاه‌ها، وزارتخانه‌ها و تمام صنوف مطالباتي داشتند و كشور هم در آن وضعيت قرار داشت و با كار سختي روبه‌رو بوديم به هر حال دنبال اين موضوع رفتيم.
*ظاهرا بر سر راه پرداخت حق بیمه سه ماهه مشکلاتی هم بوجود آمد.
با نشيب و فرازهایی مواجه شديم، در پرداخت دچار مشكل شدیم و طول كشيد، اما به هر حال اين كار را انجام داديم و قولي كه داده بوديم به سرانجام رسانديم. در مسير کار هم چون با قواعد و قوانين سازمان تأمين اجتماعي آشنايي چنداني نداشتيم، از اعضا خواسته‌هايي داشتيم و چيزهايي را اعلام كرديم كه بعدا برخي از اعضا دچار مشكل شدند كه بعد پوزش خواستيم و توضيح داديم كه بر اثر ندانستن‌مان بود و در جهت اين‌كه بتوانيم مشكل را حل كنيم. يعني مي‌خواستيم كسي دچار مشكل نشود. اول گفتيم براي اینکه بيمه افراد قطع نشود پرداخت كنند، اما عده‌اي پرداخت كرده بودن، دچار مشكل شدند و كساني كه پرداخت نكرده بودند كارشان سهل‌تر بود و روان‌تر انجام شد.
به هر حال مسائلي ناخواسته پديد آمد كه عدم آگاهی ما به قواعد و قوانين سازمان تامين اجتماعي اين مسائل را پديد آورد. اما به هر صورت اين كار را انجام داديم و در مسير ديديم كه كرونا ادامه دارد و اين مصيبت تمام نشده و تمام هم نمي‌شود، گفتيم بايد در اين مسير كارهاي ديگري هم انجام داد تا سختي را كاهش بدهيم و مشكلات را تا حدي از دوش اعضاي عزيز برداريم. تلاش‌ها و پيگيري‌هاي فراواني از مسئولين انجام داديم، با معاون اول رئيس‌جمهور آقاي دكتر جهانگيري و آقاي دكتر نوبخت معاون رئيس‌جمهور و رئيس سازمان برنامه و بودجه، جلسات متعددي داشتيم. آن‌ها هم همكاري‌هاي فراواني داشتند و كارهايي انجام شد. يكي از اقدامات بسيار مهمي كه اتفاق افتاد و به نظرم كار خوبي بود، تجميع مسائل رفاهي، كمك‌ها و مساعدت‌هاي اهل هنر در قالب «هنركارت» بود، كه اين خانواده بزرگ غريب به 80 هزار نفر هستند.
*منظورتان تمام اقشار هنر است؟
بله تمام اقشار هنر؛ سينما، تئاتر، هنرهاي تجسمي، موسيقي، شعر، نويسندگان و... مجموعه فرهنگ و هنر، اين‌ها خانواده‌اي حدود 80 هزار نفري هستند كه الان هم در حال تجاوز از 80هزار نفر است. به هر صورت در صندوق تصميم گرفتيم كه اين در قالب هنركارت تجميع شود، براي هر كسي شناسه‌اي ايجاد شود كه هم جنبه هويتي و شناسايي دارد و هم كمك‌هايي كه قرار است از هر جايي به اين صنف شود، تجميع و متمركز خواهد شد. به اين جهت خوب است، يعني وقتي با هر كسي مواجه مي‌شويم او مي‌داند كه يك مخاطب 80 هزار نفريِ تجميع‌شده، مشخص و شناخته‌شده دارد كه بسيار مهم است.
اين اتفاق به هر صورت رخ داد و بعدا كمك‌هاي ديگري گرفتيم و قريب به 120ميليارد تومان كمك دريافت كرديم كه در همين هنر‌كارت‌ها براي همه عددي واريز شد، البته اين‌ها اقدامات كوچكي هستند، اما به هر صورت توان ما بوده و كارهايي كه توانسته‌ايم انجام بدهيم تا گوشه‌اي كوچك از سختي دوستان را كاهش بدهد. که عدد مهمی نيست، اما به هر صورت مقدورات بوده.
*آیا این کمک ها ادامه خواهد داشت؟
همچنان پيگير اين کمک ها هستيم و تا زماني كه كرونا ادامه دارد اين سير هم بايد ادامه داشته باشد. همچنين جلساتي برگزار كرده‌ايم و در اين ايام پيگيري‌هاي زيادي داشتيم تا بتوانيم در پايان سال هم كمك‌هاي ديگري انجام بدهيم، اميدواريم اين قائله تمام شود و اين معضل به پايان برسد، اما تا زماني كه باشد اين وظيفه ما هم هست، يعني مي‌خواهم بگويم ما نمي‌توانيم راجع به اين جامعه بي‌تفاوت باشيم و بايد تا جايي كه مي‌توانيم پيگيري‌هايي را انجام بدهيم.
*غیر از بحث هنر کارت خانه موسیقی چه مواردی را برای اهالی موسیقی و اعضا انجام داد؟
به‌هرصورت مراجعاتي هم به خانه موسيقي داشتيم، مثلا اطلاعيه‌اي بابت كساني داديم كه دچار بيماري‌هاي خاص هستند و سعي كرديم آن‌ها را به طور ويژه ببينيم و مسائل درماني و هزينه‌هايشان را پوشش بدهيم و مشكل‌شان را حل كنيم. كساني كه دچار معضل و مشكل ويژه بودند كه اين را بارها اعلام كردم، كساني كه واقعا زندگي‌شان تهديد مي‌شود. يعني كساني هستند و با حداقل‌ها مي‌گذرانند، اما كساني هستند كه واقعا دچار تهديد جدي هستند، اين‌ها جزو وظايفي است كه بايد انجام بدهيم، مراجعاتي بوده و سعي كرديم مسائل‌شان را پيگيري كرده و تا جاي ممكن مشكل را حل كنيم. ما متأسفيم كه سال 99 تمام فعاليت‌مان به همين مسائل محدود شده است، زيرا فعاليتي نبوده و نتوانسته‌ايم به مسائل ديگر فكر كنيم.
*البته قدم های مثبتی در خصوص آزمون های صلاحیت تدریس مدرسان موسیقی سراسر کشور برداشته شد. در این خصوص هم توضیحاتی را بفرمایید.
خوشبختانه اتفاقی افتاد كه مسئله سير نظارت بر جريان آموزش موسيقيِ كشور بود، اين دغدغه مهم ما از گذشته بود. البته در گذشته‌هاي دورتر اين نظارت به عهده خانه موسیقی بود و نظارت مي‌كرديم، متاسفانه در يك دهه يا قريب به يك دهه اين نظارت از دست رفت و آسيب‌هايي هم داشت، اين آسيب‌ها هم مهم هستند؛ جريان و آينده موسيقي كشور بستگي مستقيم به آموزش دارد، يعني اصلا نمي‌شود مسأله آموزش را ناديده گرفت و مسئله‌اي نيست كه آن را فقط يك اشتغال ببينيم. گاهي اوقات اين مسئله خلط مي‌شود و گويي بايد به آن با هر كيفيت و هر شكلي فقط نگاه اشتغال زايي داشت. درصورتي‌كه اينطور نيست و ما نمي‌توانيم نگاه اشتغال زایی صرف به آن داشته باشيم، بلكه مسئله‌اي تخصصي است كه آينده موسيقي به كيفيت اين مسئله بستگي دارد. ما اگر بخواهيم جريان موسيقي سالم، باكيفيت و استاندارد باشد بايد به آموزش نگاه جدي داشته باشيم. چه كساني كه مي‌خواهند آموزشگاه تأسيس كنند چه كساني كه مي‌خواهند در آن‌جا تدريس كنند و اين تعهدي است كه ما به اين جامعه مي‌دهيم.
يعني امروز فردي به يك تابلو و مجوز آموزشگاهی اعتماد مي‌كند و در آن‌جا هزينه مي‌كند و هم وقت و پول خود را مي‌گذارد به اميد اين‌كه آن‌جا بتواند واجد علم، دانش و فني و بعد هم هنري شود تا بتواند خدمت كرده و اين جريان را ادامه بدهد، پس ما نمي‌توانيم نسبت به اين موضوع بي‌تفاوت باشيم. به همين دليل خوشبختانه اين كار هم البته كمي قبل از سال 99 آغاز شد و در سال 99 هم با توجه به مضيقه‌ها، محدوديت‌ها و پروتكل‌هايي كه آزمون‌هاي حضوري داشت توانستيم اين آزمون‌ها را به صورت مجازي و استان به استان برگزار كنيم از اساتيد و هيئت ژوري و داوران در خانه موسيقي با تعداد محدود دعوت كنيم تا اين‌ها بتوانند از طريق مجازي آزمون‌ها را بگيرند كه اين با يك نرم‌افزار محقق شد.
*بحث بعدي انتخابات خانه موسیقی بود که برگزار نشد، در اين رابطه هم توضيح بدهيد.
بله در سال 99 بايد پايان بهار انتخابات را برگزار مي‌كرديم و متأسفانه به همين دلايلي كه عرض كردم برگزار نشد، البته دو نوبت مجامع را اعلام كرديم، دعوتنامه‌ها صادر و منتشر شد و هر دو بار با محدوديت‌هاي وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با كرونا مواجه شديم و بعد هم استعلام‌هايي كه كرديم تا اين لحظه به صورت مكتوب به ما اعلام كردند كه مجاز به برگزاري هيچ مجمعي نيستيد، خصوصا كه هر چه جلوتر آمديم به فصل سرد هم برخورديم که دیگر در فضای باز هم برگزاری انتخاب میسر نشد. اميدواريم اين بيماري فروكش كند، اما در هر شكل سعي‌مان بر اين است كه در اولين فرصت در فصل بهتر بتوانيم در فضاي باز و فاصله‌گذاري اين كار را انجام بدهيم، زيرا اين هم يكي از مهم ترین مسائلي است كه بايد هر چه سريع‌تر انجام شود.
*دو سال است كه جشن خانه موسیقی برگزار نشد. سال 98 به دلایل اجتماعی که هیئت مدیره برگزاری آن را به صلاح ندانست و سال 99 هم که کرونا باعث برگزار نشدن این جشن شد. آیا سال 1400 برگزار می شود؟
جشن خانه هم طبيعتا تابعي از همين مسئله و موضوع بود. اميدواريم سال ديگر بيماري نباشد و اگر هم بود بايد بتوانيم به شكل مجازي برگزار كنيم، زيرا حجم انباشته‌اي از آثار و داوري‌هاي هم در كتاب و هم در توليدات موسيقي داريم، كه بايد كارهاي آن را انجام بدهيم كه اگر اين ماجرا ادامه‌دار باشد به شيوه‌اي به سرانجام خواهيم رساند.
*گريزي به اتفاقات تلخ و شيرين سالی که گذشت بزنيم. در بين اين همه اتفاق بد، اتفاق خوب سال 99 چه بود؟
در كنه هر چيزي خصوصا بلايا و مسائلي از اين دست بايد اينطور بينديشيم كه حتما حكمتي در اين وجود دارد و طبيعتا در هر تهديدي فرصت‌هايي هم موجود است. در اين ايام به برخي بسترها بيشتر توجه شد و اين‌كه سازوكار موسيقي مي‌تواند استفاده از خيلي ظرفيت‌هاي مغفول باشد، شايد تا الان هم اندكي استفاده مي‌شده است. به هر حال جهان به سمت اقتصاد مجازي و الكترونيك مي‌رود و با توجه به ظرفيت‌هاي موجود و اين حجم عظيم استعدادها و اين مصرف بالاي موسيقي شاهد حركت‌هاي خوب و مثبتي در اين زمينه هستیم كه اين‌ها بتواند ضامن بقا، دوام، سريان و جريان موسيقي باشد و در مواجهه بااين مشكلاتي كه پيش مي‌آيد متوقف نشود. كما اين‌كه در جهان شاهديم كه خيلي از بيزينس‌ها و امور متوقف نشده است، اين هم مي‌تواند براي ما يك فرصت باشد، چشم‌انداز آينده را خوب مي‌بينم، يعني واقعيت اين است كه سال 1400 را سالي خوب مي‌بينم، زيرا بسترهاي شناخته شده و فضاها و سختي‌هاي موجود قطعا زمينه‌هايي را ايجاد كرده است و آن زمينه‌ها ايجاد فرصت‌ها و چشم‌اندازهاي نوين است. انشاءالله در سال 1400 فعاليت‌هايي با سازوكار مشخص و جديد آغاز شود. امیدواریم بيماري با آمدن واكسن هرچه زودتر فروكش كند و انشاءالله كه زندگي جريان عادي خود را آغاز كند تا شاهد اين مشكلات و معضلات نباشيم.
*و تلخ ترین اتفاق سال 99 از نظر شما چه بود؟
امسال ضمن اتفاقات تلخي كه داشتيم شايد يكي از تلخ‌ترين اتفاقات از دست دادن رئيس شوراي عالي خانه موسيقي بود، كسي كه ركن ركين اين نهاد بود و جايگاه موسيقايي، هنري، تاريخي و فرهنگي‌شان به جاي خود، اما در خانه موسيقي ايشان از ابتدا جزو كساني بودند كه از ستون های اين نهاد به حساب مي‌آمدند و تمام اين سال‌ها با دغدغه و انگيزه مسائل را پيگيري مي‌كردند. بسياري از پيشرفت‌ها، گشايش‌ها و اقداماتي به استحكام پايه‌هاي اين نهاد كمك كرد مرهون وجود استاد شجريان بود تا پايان عمر همين دغدغه را داشتند و مسائل خانه را پيگيري مي‌كردند، با تأسف و تأثر در سال‌هاي اخير دچار آن ناراحتي بودند كه باز رياست افتخاري با ايشان بود. متأسفانه امسال فقدان ايشان جزو حسرت‌هاي ما بود به تلخي امسال بسيار اضافه كرد.
همچنين عزيزان و بزرگان ديگري زيرا ما امسال شخصيت‌هاي ممتاز، درجه يك و بي‌جايگزين را در عرصه فرهنگ و هنر از دست داديم، اميدواريم كه همه اين تلخي‌ها با پايان سال 99 به پايان برسد و سال 1400 سال گشايش و بهبود اوضاع براي همه خصوصا براي جامعه موسيقي باشد.