همه چیز در مورد تار آذری و تفاوت آن با تار شیرازی

این ساز هم بحاظ شکل فیزیکی و نخوه ی نواختن و هم از نظر نوع صدا تقاوتهایی با تار اصیل ایرانی دارد. همانطور که می دانید تار، سازی زهی و ایرانی است که از گذشته تا کنون سازی پرطرفدار و کاربردی بوده است. تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه از جمله آذربایجان، ارمنستان و گرجستان و.. رایج است.

نحوه ی پیدایش تار آذری

یکی از تارهای معروف خاورمیانه تار آذربایجان است که به تار آذری معروف می باشد. ساخت و نواختن تار آذربایجانی و مهارت های مربوط به آن در شکل دهی به هویت فرهنگی آذربایجانی ها نقشی برجسته دارد. تار به تنهایی یا در کنار دیگر سازها در بسیاری از شیوه‌های موسیقی سنتی نواخته می‌شود. همچنین بسیاری این ساز را ساز اول این کشور می‌دانند.
در قرن هجدهم میلادی نوازنده و موسیقی دانی به نام میرزا صادق اسداوغلو ( صادق جان ) در شهر شوشا ، بر روی تار ایرانی تغییراتی را به وجود آورد که باعث ابداع تار جدیدی به نام تار آذری شد. از جمله این تغییرات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش تعداد وترها
تغییرشکل کاسه طنینی
تغییر کوک
تغییرشکل سیم گیر
تغییرشکل شیطانک
کم کردن حجم کاسه طنینی
تغییرشکل مضراب
تغییرشکل دسته
تغییرشکل خرک
تغییر نحوه اتصال دسته به کاسه
تغییرشکل کل نوازندگی

اجزای ساز تار آذری

کاسه ی طنینی

این ساز مانند تار ایرانی از دو قسمت کاسه ی بزرگ ( بویوک چاناق ) و نقاره یا کاسه کوچک ( کیچیک چاناق ) تشکیل می شود. کاسه ی طنینی تار آذری یک تکه و تقریبا کشیده است و در مقایسه با تار فارسی کوچک تر و تکم حجم تر است. پشت کاسه نسبت به تار فارسی صاف و تخت است وهمین مورد باعث می شود که نوازنده بتواند آن را به راحتی روی سینه ی خود قراردهد. جنس کاسه ی طنینی این ساز از چوب توت سیاه است.

خرک

قسمت دیگری از ساز که بر روی کاسه ی تار قرار دارد خرک نام دارد. خرک تار آذری از تار فارسی بزرگتر و پهن تر است، علت پهن بودن خرک تار آذری این است که یازده وتر از روی آن عبور می کند. جنس این خرک از شاخ بزکوهی است.

دسته

دسته ی تار آذری در مقایسه با تار فارسی قطورتر و پهن تر است و در زایده کوتاهی که از نقاره خارج شده است، فرو می رود. پشت دسته ی این تارهرمی شکل است. جنس دسته ی این تارها از جنس چوب گردو است و البته روی بعضی از دسته ها صدف کاری می شود که افرادی که حرفه ای هستند می نوازند.

سرپنجه

سرپنجه تار آذربایجان که در ابتدای دسته قرار گرفته است در مقایسه با تار شیرازی کوچک تراست یعنی طول آن بیشتر و عرض آن کمتراست. سطح جانبی سرپنجه مانند تار دارای دریچه یا سوراخ است و مانند تار شش عدد گوشی برای کوک کردن سیم ها، روی آن نصب می شوند.

گوشی

روی سرپنجه نه عدد گوشی وجود دارد (شش گوشی بزرگ وسه گوشی کوچک). برخلاف تار شیرازی که شش عدد گوشی به تعداد سیم های تار دارد. چون یازده وتر در تار آذری وجود دارد این وترها باید به نه گوشی ها متصل شوند. شش گوشی روی سطح فوقانی سرپنجه و سه گوشی روی سطح پایینی آن قرار می گیرند.

وتر

تعداد وترها در تار آذری برخلاف تار فارسی یازده عدد است. شش وتر اصلی هستند که در سه گروه دوتایی با نام های سفید، زرد و بم بسته می شوند، وتر هفتم، سیم باس است که ضخیم ترین وتر تار آذربایجانی محسوب می شود. چهار وتر دیگر، سیم های زنگ یا چینگنه هستند که کارکرد آن ها مانند سیم های آلیکوت است.

شیطانک

یک قطعه ی استخوانی، باریک و کم ارتفاع است به عرض دسته ی تار و به ارتفاع 2 میلی متر است که بین دسته و سر پنجه قرار گرفته است. تعداد شیطانک در تار آذری برخلاف تار فارسی که یک عدد است چهارتا است ، یک شیطانک اصلی ، که شش وتراصلی از روی آن عبور می کنند، دوم شیطانک فرعی است که سیم باس از روی آن می گذرد و به شیطانک اصلی محسوب می شود و دو تا شیطانک دیگر که فرعی محسوب می شوند. جنس شیطانک اصلی و شیطانک سیم باس ازشاخ گاو ماده، استخوان قلم پای شتر می باشد.

سیم

تعداد سیم ها درتار آذربایجانی مانند تار فارسی شش عدد است سیم‌های اول و دوم از جنس فلزی سفید رنگ، سیم های سوم وچهارم از جنس برنج سیم پنجم فلز سفید رنگ و سیم ششم از جنس فلزی زرد رنگ است.

سیم گیر

سیم گیر تار آذربایجان از تار فارسی بزرگتر و پهن تر است وروی آن ده شیار برای نگهداری و اتصال وترها و بندخرک وجود دارد. جنس سیم گیرها از شاخ، آلیاژهای برنج و آلومینیم است.

مضراب

قطعه ای است از جنس شاخ گاو میش یا مواد مصنوعی ،که طول آن در حدود ۵/۲ سانتی متر است. نیمی از طول مضراب تار آذربایجانی که در دست نوازنده می باشد ازجنس موم می باشد. برخلاف مضراب تارایرانی، که فاقد موم است.