زریاب
معرفی زریاب | معرفی زریاب موسیقی دان
ابوالحسن علی بن نافع مشهور به زِریاب(حدود ۷۸۸م، شمال بین النهرین ۸۵۷م یا ۲۴۶ق) زریاب موسیقی‌دان، خواننده و بربط نوازی ایرانی بود که در عراق، آفریقای شمالی و اندلس می زیست. به دلیل سیاه‌رویی به زِریاب مشهور شد که نام توکای سیاه در آن زمان بوده است. به استناد به نوشته های جامعه شناس بزرگ « ابن خلدون»، زریاب در سال ۷۸۹ میلادی در یکی از روستاهای موصل در خانوادهی کرد به دنیا آمد و اصلیتش کرد بود. او شاگرد اسحاق موصلی موسیقی‌دان مشهور دربار هارون الرشید بود و پس از آن‌که اسحاق در اثر برتری زریاب در فن موسیقی و نیز فتنه انگیزی حاسدان به او بی‌لطف شد ترک بغداد کرد و به مغرب و بالاخره کوردوبا (قرطبه) در آندلس رفت. اما این داستان مورد شک است چون هارون الرشید در سال ۱۹۳ قمری درگذشت اما زریاب در سال ۲۰۶ یعنی حدود اوایل حکومت عبدالرحمان بن حکم به آندلس وارد شد. زریاب را ایجادکننده مکتب موسیقی عربی اندلسی و ترویج دهنده موسیقی عربی در مغرب می‌دانند. او آگاه از علوم هندسه، زمین‌شناسی و جغرافیا بوده‌است و گفته می‌شود او کسی بوده که عود و طرز نواختن آن را به اندلس و سپس اروپا برده است. نوازندگان عود و گیتار در کشورهای مغرب (الجزایر و مراکش) و اسپانیا معتقدند که فن عود نوازی و ابداع گیتار از کارهای زریاب بوده است. تئوری موسیقی که زریاب به کار می‌برد مبتنی بر آثار یونس الکاتب و اسحاق موصلی بود.
زریاب هشت پسر به نام های عبدالرحمان، عبیدالله، یحیی، جعفر، محمد، قاسم، احمد و حسن، و دو دختر به نام علیه و حمدونه داشت که کمی با موسیقی آشنا بودند. حمدونه از این میان در موسیقی از بقیه تواناتر بود. کتاب فی اغانی زریاب از آثار عربی در موسیقی را اسلم بن عبدالعزیز یا اسلم بن احمد بن سعید به همراه حمدونه دختر زریاب، گردآوری نموده‌اند.
بنای یادبود زریاب، کوردوبا، اسپانیا
نوآوری ها زریاب
⦁ زریاب در نواختن بربط و تصنیف و الحان استاد بود و نوآوریهایی بسیاری از خود بروز می داد. یکی از نو آوری های او این بود که به بربط ایرانی که ساز معمول آن زمان بود و چهار سیم داشت یک تار اضافه کرد و آن را به پنج تار تبدیل نمود. مضراب بربط را که پیش از او از چوب ساخته می شد از ناخن عقاب ساخت و آهنگ حاصل از زخمه را در بربط مطبوع تر کرد.
⦁ زریاب سه مرحله در مدرسه موسیقی قرطبه برای هنرجویان در نظر گرفت:
⦁ آموزش ⦁ وزن‌ها و پایه‌های ایقاعی (ریتمیک)، بحور و کلام آواز
⦁ نغمه‌های موسیقی آوازهای بدون تزئین و به گونه تازه‌کار و ساده
⦁ در این مرحله که شاگرد ناچیز چیرگی‌ای می‌یابد، تحشیه یا زائده‌ها و تزئین‌ها آموزش داده می‌شد
همچنین زریاب برای اولین بار، آموزش موسیقی را ساختارمند کرد و به سه بخش تقسم کرد:
⦁ ضرب آهنگ و متر آهنگ به همراه شعر
⦁ ملودی
⦁ موضوعات جانبی (زائده)